Ο αγώνας για τα ζώα είναι πρωτίστως πολιτικός

«Οι σχέσεις μας με τα ζώα είναι ένας καθρέφτης μέσα στον οποίο αντικρίζουμε αυτό που γίναμε στο πέρασμα των αιώνων. Αυτό που εμφανίζεται σ’ αυτό τον καθρέφτη δεν είναι μόνο οι φρικαλεότητες για τις οποίες είναι υπεύθυνο το είδος μας με την ακραία εκμετάλλευση άλλων ευαίσθητων όντων, αλλά και το κατάχλομο πρόσωπο μιας ανθρωπότητας που χάνει την ανθρωπιά της…

Είναι απαραίτητο να καταλάβουμε τι διακυβεύεται στις σχέσεις μας με τα ζώα για να συνειδητοποιήσουμε πώς φτάσαμε σε αυτές τις ακρότητες και να πραγματοποιήσουμε μια μετάβαση προς ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης που θα γίνει η ευκαιρία για μια κοινωνική, πολιτική και πνευματική ανασυγκρότηση». Με τις παρατηρήσεις αυτές ξεκινά η Κορίν Πελισόν το Μανιφέστο των ζώων σε μια προσπάθεια να δώσει πολιτικό και οικουμενικό στίγμα στο ζήτημα των δικαιωμάτων και της υπεράσπισης όλων των έμβιων πλασμάτων.

Σε τούτο το σύντομο κείμενο η φιλόσοφος επιθυμεί να προσφέρει σε πολίτες, πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες τα εργαλεία ώστε η υπόθεση των ζώων να καταστεί αντικείμενο πολιτικής συζήτησης και να συντελεστεί εκείνη η μετάβαση «από την εποχή της ερήμωσης στην εποχή του σεβασμού όλων των όντων», σε μια δικαιότερη κοινωνία που δεν θα «υπαγορεύει την υποταγή μιας τάξης σε μιαν άλλη»: θα είναι η «μεταμόρφωση της κοινωνίας και το πέρασμα σ’ ένα άλλο επίπεδο πολιτισμού».

Για την ίδια, το ζήτημα των ζώων είναι πολιτικό, γιατί «[οι άνθρωποι] τελούμε σε σχέση με τους άλλους… Οι δραστηριότητές μας έχουν επιδράσεις και στα ζώα και μερικές τα επηρεάζουν άμεσα… Υπό αυτή την έννοια η πολιτική είναι πάντοτε μια ζωοπολιτική. Κι όμως εξακολουθούμε να ενεργούμε σαν τα ζώα να μην έχουν κανένα δικαίωμα. Η ζωοπολιτική ή μικτή κοινότητα που διαμορφώνουμε μαζί με τα ζώα αποτελεί εκ των πραγμάτων μια κοινότητα. Είναι και πολιτική κοινότητα». Η Πελισόν φαντάζεται μια ζωόπολη, όπως εκείνη των Ντόναλντσον και Κίμλικα (Ζωόπολις, Πόλις, 2021), με τη σκέψη των οποίων συνομιλεί.

Για την Πελισόν υπάρχει ένας στενός δεσμός μεταξύ κοινωνικής δικαιοσύνης, οικολογίας και ζητήματος των ζώων, το οποίο δεν είναι πλέον ένα μεμονωμένο πεδίο, γιατί η υπεράσπιση των ζώων είναι ένας τρόπος να καταγγείλουμε ένα μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο στη δίχως όρια εκμετάλλευση της γης και των έμψυχων όντων, μεταξύ των οποίων κατατάσσονται τα πλέον ευάλωτα.

Η υπόθεση των ζώων, για την Πελισόν, είναι τελικά η δική μας υπόθεση. Η υπόθεση της ανθρωπότητας· υπόθεση που δεν ανάγεται μόνο σε ζήτημα ατομικών επιλογών, αν και εκφράζεται στους τρόπους ζωής και στην καθημερινότητα. Αν όλοι πρέπει να είναι ελεύθεροι να επιλέγουν τον δρόμο που θέλουν να ακολουθήσουν, τότε ο καθένας από εμάς οφείλει να αλλάξει τον τρόπο ζωής του, ώστε να μειώσουμε το οικολογικό μας αποτύπωμα και να παλέψουμε για περισσότερη δικαιοσύνη για τα ανθρώπινα και όλα τα υπόλοιπα ζώα. Διακυβεύεται η επιβίωσή μας από τη στιγμή που το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης θα μας οδηγήσει ταχύτατα και κατευθείαν στον πόλεμο και στον θάνατο, ενώ «έχουμε να κερδίσουμε έναν ολόκληρο νέο κόσμο», όπως τονίζει με έμφαση η συγγραφέας στην ακροτελεύτια πρόταση του βιβλίου, το οποίο κλείνει με ένα μικρό, αλλά χρήσιμο για όποιον έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το ζήτημα, γλωσσάριο.

Δεν είναι βεβαίως υποχρεωτικό κάποιος να υιοθετήσει ή να συμφωνήσει απόλυτα με όλες τις θέσεις της Πελισόν, όπως όταν ισχυρίζεται ότι –κάνοντας χρήση της λέξης «καπιταλισμός»– δεν θα πρέπει να εγκλωβιστούμε σε μια ιδεολογία αντιπαράθεσης εργοδοσίας και εργαζομένων (μολονότι η ίδια στη συνέχεια θα κάνει λόγο για «έξοδο από τον καπιταλισμό»). Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι η αυξημένη ζήτηση προϊόντων για βίγκαν στις ανεπτυγμένες χώρες έχει επιδεινώσει τις συνθήκες ζωής πολλών κοινοτήτων φτωχότερων περιοχών των οποίων η διατροφή βασιζόταν κυρίως σε ανάλογα προϊόντα· η βίγκαν διατροφή δεν εξαλείφει τις ταξικές εκμεταλλευτικές σχέσεις.

Από την άλλη, ακροδεξιές οργανώσεις διεκδικούν δικαιώματα για τα ζώα, αλλά αφήνουν τους πρόσφυγες να πνίγονται στη Μεσόγειο. Επίσης φαίνεται να δείχνει μεγάλη εμπιστοσύνη στον κυρίαρχο ανθρώπινο λόγο ή στους παραδοσιακούς πολιτικούς θεσμούς, λησμονώντας ότι αυτά υπήρξαν εκ των βασικών αιτιών που οδηγηθήκαμε στη σημερινή αδιέξοδη κατάσταση και πως ένα τόσο καινοφανές ζήτημα όπως εκείνο των ζώων απαιτεί και καινοφανή μεθοδολογικά εργαλεία.

Ετσι, δεν είναι εύκολο να προσπεράσουμε το τόσο πολιτικά θολό όσο και ολοφάνερα ανθρωποκεντρικό μήνυμα που χαρακτηρίζει την τελευταία παράγραφο του κειμένου: «Ανιμαλιστές όλου του κόσμου, όλων των κομματικών αποχρώσεων και όλων των θρησκευμάτων, ενωθείτε… Αποδίδοντας δικαιοσύνη στα ζώα σώζουμε την ψυχή μας και εξασφαλίζουμε το μέλλον μας». Οφείλουμε ωστόσο να αναγνωρίσουμε πως, δεδομένου του επιπέδου στο οποίο διεξάγεται η συζήτηση περί δικαιωμάτων των ζώων στην Ελλάδα, είναι ευπρόσδεκτο όποιο κείμενο συμβάλλει πραγματικά στον εμπλουτισμό της σχετικής συζήτησης· κάτι που αναμφίβολα κάνει το Μανιφέστο…

*Διδάκτορας Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων